Zasady ogólne postęp. administracyjnego

Katalog zasad postępowania administracyjnego:

1. praworządności,
   
2. prawdy obiektywnej,
   
3. uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli,
   
4. pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa;
   
5. udzielania informacji (pomocy prawnej) stronom i innym uczestnikom postępowania,
   
6. czynnego udziału strony w postępowaniu (art. 10);
   
7. przekonywania;
   
8. szybkości i prostoty postępowania (art. 12);
   
9. ugodowego załatwiania spraw administracyjnych (art. 13);
   
10. pisemności;
    
11. dwuinstancyjności,
    
12. trwałości decyzji administracyjnych;
    
13. sądowej kontroli decyzji administracyjnych (art. 16 § 2).
    

Zas. praworządności = (art. 6 i 7) jest powtórzeniem zasady praworządności przyjętej w art. 7 Konstytucji RP.

"Organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa". Organ nie może podejmować czynności, które co prawda przyczyniałyby się do ustalenia stanu faktycznego, ale były niezgodne z prawem, np. dopuszczenie jako dowodu w sprawie zeznań duchownego co do okoliczności objętych tajemnicą spowiedzi.

Działanie na podstawie prawa w postępowaniu administracyjnym obejmuje dwa zasadnicze elementy: ustalenie przez organ administracji publicznej zdolności prawnej do prowadzenia postępowania w danej sprawie oraz zagwarantowanie przez organ zastosowania przepisów prawa materialnego i procesowego przy rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy.

Zasada prawdy obiektywnej = (art. 7) W toku postępowania organy podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli".

Obowiązek wszechstronnego zbadania sprawy pod względem faktycznym i prawnym w celu ustalenia rzeczywistego stanu faktycznego.

Obowiązki organu:

• określenie z urzędu, jakie dowody są niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego sprawy,
  
• przeprowadzenie dowodów z urzędu.
  

Zasada dwuinstancyjności = (art. 15) zapewnienie możliwości dwukrotnego rozpatrzenia i merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy = strona ma prawo odwołania się od każdej decyzji nieostatecznej.

Zasada trwałości ostatecznych decyzji administracyjnych = (art. 16) decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji, są ostateczne = uchylenie lub zmiana takich dec., stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w k.p.a. lub w ustawach szczególnych. Ustanawiając w k.p.a. ochronę decyzji ostatecznych przyznano im cechę trwałości, co oznacza, iż w takiej decyzji nastąpiło ostateczne załatwienie sprawy administracyjnej.

W administracyjnym toku instancji nie służy odwołanie od:

• dec. wydanych w II instancji;
  
• dec. wydanych w postępowaniu jednoinstancyjnym, będącym wyjątkiem przewidzianym w k.p.a. (np. decyzja wydana w I instancji przez ministra – co nie znaczy, że wcale nie można się od takiej decyzji odwołać, np. od decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki będącego wg k.p.a. w randze ministra, zgodnie z Prawem energetycznym służy odwołanie do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, gdzie postępowanie toczy się w oparciu o k.p.c.);
  
• dec., jeżeli strona uchybiła termin do wniesienia odwołania i nie przywrócono jej tego terminu.
  

Zasada sądowej kontroli decyzji administracyjnych (art. 16 § 2) – decyzje (bez względu na nazwę - potwierdzenia, zezwolenia etc.) mogą być zaskarżane do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem. Co do zasady sąd administracyjny nie ingeruje w meritum sprawy i nie jest III instancją postępowania administracyjnego, a jedynie dokonuje kontroli zgodności z prawem ostatecznych decyzji administracyjnych.

Zas. czynnego udziału strony w postępowaniu = (art. 10)

Obowiązki (1) zagwarantowania stronie czynnego udziału w każdym stadium postępowania oraz (2) zagwarantowania stronie przed wydaniem decyzji możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Istnieją dwa wyjątki od w/w zasady: gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego [np. fakt zamieszkiwania w budynku grożącym zawaleniem] albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną [niepowetowana szkoda materialna to taka, która może powstać w odniesieniu do takich dóbr materialnych, których nie będzie można później przywrócić do stanu pierwotnego, ani w inny sposób uzyskać pełnowartościowego ekwiwalentu; jest to szkoda zarówno dla interesu społecznego, interesu strony jak i osób trzecich] . Przy czym organ administracji publicznej obowiązany jest utrwalić w aktach sprawy, w drodze adnotacji, przyczyny odstąpienia od w/w zasady.

Ad (1) – Czynny udział strony w postępowaniu przejawia się w prawie do inicjowania postępowania, przez złożenie żądania wszczęcia postępowania czy też wyrażenie zgody na powadzenie postępowania w przypadku wszczęcia postępowania "na wniosek" z urzędu ze względu na szczególnie ważny interes strony.

Ad (2) – obowiązkiem organu prowadzącego postępowanie jest pouczenie strony o prawie zapoznania się z aktami i złożenie końcowego oświadczenia, a także wstrzymanie się od wydania decyzji do czasu złożenia powyższego oświadczenia.

Zas. uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli = (art. 7 in fine) oznacza, że w toku postępowania organy administracji publicznej podejmują wszelkie kroki do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Załatwiając indywidualną sprawę strony organ obowiązany jest uwzględnić jej słuszny interes do granic, w których nie koliduje on z interesem publicznym.

Pojęcia interesu społecznego i słusznego interesu obywateli nie mają definicji ustawowej, są pojęciami niedookreślonymi, a ich treść wyznacza organ orzekający. Interes słuszny to interes godny ochrony, nie stojący w sprzeczności ani z prawem, ani z zasadami współżycia społecznego. Użycie przez ustawodawcę określenia o b y w a t e l oznacza, iż ustawodawca nie zacieśnił ochrony tylko do ochrony interesu prawnego jednostki – strony postępowania, ale oznacza konieczność ochrony zarówno interesu prawnego stron postępowania, jak również innych jednostek.

Zas. pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa = (art. 8) "Organy administracji publicznej obowiązane są prowadzić postępowanie w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie obywateli do organów Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli".

Zasada ta ma charakter abstrakcyjny, ponieważ wyznacza cel, który powinien być realizowany w każdej sprawie i jest ściśle związana z obowiązkiem przestrzegania reguł postępowania przyjętych w k.p.a. Chodzi tu także o poszanowanie reguł kultury administrowania, na którą składają się środki materialne (odpowiednie pomieszczenia do przyjmowania interesantów) i moralne (odpowiedni stosunek pracowników organów do strony i uczestników).

Jest to zasada najszersza pod względem zakresu; ustawodawca umieszczając ją w kodeksie wychodził z założenia, że o sile państwa i skuteczności jego działania decyduje zaufanie obywateli do władzy państwowej.

W doktrynie z przepisu art. 8 wyróżnia się czasami odrębną zasadę oddziaływania organów Państwa na świadomość i kulturę prawną obywateli.     

Zas. udzielania informacji (pomocy prawnej) stronom i innym uczestnikom postępowania = (art. 9)
Z
zasady tej wypływają dla organów administracji publicznej następujące obowiązki: udzielania stronie informacji o okolicznościach prawnych i faktycznych sprawy, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków (bierność organu stanowi naruszenie prawa) oraz czuwania nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielania im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

Zasada przekonywania (art. 11) nakłada na organy administracji obowiązek wyjaśniania stronom przesłanek, którymi kierują się przy załatwieniu sprawy, aby dzięki temu w miarę możliwości doprowadzić do wykonania decyzji bez potrzeby stosowania środków przymusu. Dotyczy to w szczególności obowiązku wnikliwego, starannego i możliwie najbardziej pełnego uzasadniania decyzji pod względem faktycznym i prawnym. Obowiązek ten ma znaczenie w odniesieniu do decyzji nakładających na stronę obowiązki, ale także w odniesieniu do decyzji odmownych – wyjaśnienie stronie zasadności decyzji odmownej może sprzyjać powstaniu u niej przekonania, że decyzja, chociaż niekorzystna – jest jednak zasadna, a w danej sytuacji i przy obowiązującym stanie prawnym organ po prostu nie mógł postąpić inaczej.

Zasada szybkości i prostoty postępowania (art. 12) - organy administracji publicznej, rozpoznając sprawę, powinny działać wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwione niezwłocznie (przypadki, kiedy organ dysponuje dostatecznym materiałem dowodowym do ustalenia stanu faktycznego albo gdy ze względu na rodzaj sprawy nie zachodzi potrzeba podejmowania czynności ustalenia stanu faktycznego - np. postępowanie w sprawie ośmieszającego imienia, nazwiska). Oczywistym jest, iż działanie organu nie może naruszać zasady ogólnej czynnego udziału strony w postępowaniu – organ, ustalając stan faktyczny w oparciu o fakty znane z urzędu, musi poinformować o nich stronę i umożliwić jej wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

Zasada ugodowego załatwiania spraw administracyjnych
(art. 13) - sprawy, w których uczestniczą strony o spornych interesach mogą być załatwiane w drodze ugody sporządzonej przed organem administracji publicznej (ugoda administracyjna). Organ administracji publicznej, przed którym toczy się postępowanie w sprawie, powinien w tych przypadkach podejmować czynności skłaniające strony do zawarcia ugody.

Dotyczy przypadków, gdy sprawa administracyjna ma charakter sporny, co wynika z przepisów prawa materialnego [ograniczenie przedmiotowe] oraz wówczas, gdy w sprawie występuje wielość stron [ograniczenie podmiotowe – organ administracji publicznej nie jest stroną w rozumieniu art. 28, a zatem nie jest dopuszczalna ugoda pomiędzy stroną a organem].

Zasada pisemności (art. 14) nakłada na organy administracji obowiązek załatwiania sprawy w formie pisemnej. Obejmuje ona wszelkie czynności od momentu wszczęcia postępowania, poprzez postępowanie wyjaśniające, aż do jego zakończenia.

Wyjątkowo jednak, gdy przemawia za tym interes strony, a przepis prawa nie stoi temu na przeszkodzie organ może załatwić sprawy także w formie ustnej. Przepis ten należy rozumiec w ten sposób, iż organ może odstąpić od zasady pisemności wówczas, gdy strona wyraża na to zgodę i gdy stanowiska organu i strony w sprawie są zgodne. Jednak gdy przepis prawa wymaga do załatwienia sprawy formy pisemnej, odstępstwo nawet za zgodą strony jest niedopuszczalne.

W razie wyboru formy ustnej, organ administracji publicznej ma obowiązek utrwalenia istotnych motywów takiego załatwienia sprawy w formie protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji.